Symbolika kolorów, gestów, symboli

[hamfast]

Brakuje mi na forum – a może tylko źle szukałem - takich prostych, krótkich informacji o poszczególnych elementach ikony i ich znaczeniu. Np.:

KOLORY:
Złoto – kolor boskiej mocy, światłości. Kolor tła przy przedstawieniach aniołów, Chrystusa; Kolor ksiąg zawierających Boże Słowo.
Purpura – kolor szat królów, władców oraz szat zdartych z Chrystusa w przedstawieniach Ukrzyżowania.
Biały – kolor czystości. Kolor szat aniołów, patriarchów Kościoła, apostołów oraz samego Chrystusa
Błękit, niebieski – kolor Nieba, czystości – często używany jako kolor szat Bogarodzicy.
Czerń – kolor śmierci i piekła, stąd rzadko używany w ikonach
Brąz – kolor ziemi i „ziemski” – stąd np. w ikonach Św. Rodziny stosowany jako kolor szat Józefa, jako najbardziej „człowieczego” (nie wiem jak to inaczej ująć) członka Rodziny.
GESTY:
Przedstawienie Chrystusa z dłonią o wyprostowanych dwóch palcach – symbol, że jest jednocześnie Bogiem i człowiekiem
Przedstawienie Chrystusa z dłonią o wyprostowanych trzech palcach – symbol, że przynależy do Trójcy Świętej
SYMBOLE:
Trzy gwiazdy na szatach Bogarodzicy – symbol jej wiecznego dziewictwa – w momencie narodzin, w momencie Niepokalanego Poczęcia i po Porodzie
Znaczenie pola ikony, „ramki” dookoła ikony – oddzielenie tego, co święte na ikonie od tego, co świeckie na zewnątrz.
Mam nadzieję, że moje wiadomości nie są jakoś wyssane z palca.
Ale chciałbym ich więcej:
Nie wiem np., co mają symbolizować błękitne wstążeczki przy głowach (fryzurach) aniołów, które bardzo często widzę.

[Adrian]

Tak jest, to są ogólne info o najbardziej znanych symbolach i kolorach. Ale teologia ikony sięga daleko głębiej.

Nie słyszałem jeszcze o symbolice szat Józefa, teoria w moim odczuciu trochę obraźliwa.

Wstążki aniołów ponoć symbolizują ich posłuszeństwo i uległość Bogu. Nie znajdziesz takich już na przedstawieniach demonów.

Akurat piszę ikonę NMP Fatimskiej, i tak się zastanawiam, czy serce wymalować na złoto (boska obecność i światłość, Matka Boża w Beauring przedstawiła swe serce jako złote), czy na biało, jako symbol Niepokalania, niepokalaności (?) jej Serca.

[Krzysztof]

Jeżeli chodzi o szaty św. Józefa to poszukaj wzorca w Tradycyjnych ikonach na których jest Święty np. Bożego Narodzenia czy Ofiarowania. Pamiętając, że niektóre pigmenty z czasem się zmieniają, np. biele czernieją.

[Adrian]

Też chyba coś z gwiazdami nie pasuje. Z tego co wiem, to symbolizują dziewictwo Maryi przed, w trakcie i po porodzie Jezusa. Można je zastąpić jedną gwiazdą. I też doprecyzujmy nazewnictwo: Niepokalanym Poczęciem nazywamy moment, kiedy Maryja pojawiła się w łonie Anny; często jednak popełnia się błąd, i mówi iż to poczęcie Jezusa.

Jak to biele czernieją? Jak to później wygląda? Aż się boję, bo teraz tyle tej bieli użyłem...

[Krzysztof]

Spoko Biel cynkowa czy tytanowa są trwałe, biel ołowiowa, której ze względu na toksyczność teraz się nie stosuje powszechnie, w temperze żółtkowej z czasem czernieje.

[hamfast]

No z tym Niepokalanym Poczęciem, to mi się świat do góry nogami wywrócił.
Zacząłem szukać po internecie, aż w końcu zadzwoniłem do mojego wujka proboszcza, żeby mi to potwierdził.
Wydaje mi się, że pewnie z 95% praktykujących katolików, szczerze wierzących, uważa tak, jak ja, że chodzi o to, że to Maryja niepokalanie poczęła Jezusa.
A tu się okazuje, że to błąd.

A z gwiazdami się pomyliłem, masz rację.

A może mi ktoś podać inne przykłady jakichś symboli i ich symboliki ?
Np. Ewangelistów opisuje się na ikonach przedstawieniami zwierząt. Jakie to zwierzęta i dlaczego akurat zwierzęta ?

[Adrian]

Spokojnie, można to sobie wytlumaczyć tak:

Mamy święto Zwiastowania Pańskiego i Niepokalanego Poczęcia NMP. Raczej święta nie powtarzają się 2x w roku. Skoro Maryja poczęła Jezusa przy zwiastowaniu, to drugie święto juz upamiętnia coś innego. Oczywiście poczęcie Jezusa było niepokalane, ale nie mówi się tak, bo się będzie kiełbasić. Moja znajoma protestantka zajechała ze mną do Niepokalanowa, i była święcie przekonana, że chodzi o poczęcie Jezusa (bo od Maryi już nie uznawała)...

Matka Boża w Lourdes powiedziała: "Jestem Niepokalane Poczęcie"

Niestety, większość katolików myli te podstawowe pojęcia. A potem kiedy dochodzą takie słówka jak schizma, monifizytyzm, unia hipostatyczna, preegzystencja itd, to już całkiem są rozłożeni i nie wiedzą w co wierzą. Ikona właśnie zawiera mnóstwo symbolów, które określa się tymi słówkami, i może po to trafiłeś na to forum by je jeszcze lepiej poznać

Słyszałem teorię, jakoby gwiazdki symbolizowały królewskość, dziewiczość i macierzyństwo NMP, ale nie przekonuje mnie ta teoria.

Kiedyś słyszałem co oznaczają te symbole ewangelistów, i chyba to tak leciało (ale nie jestem pewien):

Mateusz - człowiek - Ewangelia zaczyna się od drzewa genealogicznego Jezusa
Marek - Lew - Ewangelia zaczyna się opisem chrztu Jezusa i jego kuszenia na pustyni. Zwierzęciem pustynii jest lew
Łukasz - Wół/byk (nie wiem) - ewangelia zaczyna się od ofiary złożonej przez Zachariasza
Jan - kruk - kruk przynosił Janowi jedzenie, kiedy zesłano go na Patmos

Takie zwierzęta pojawiły się prorokowi Ezechielowi (czy Ezechiaszowi, tylu ich tam jest...) jako koła Bożego wozu, na którym stał Jego tron (tzn wóz poruszał się na tych zwierzętach)

Takie pojawiają się też w Apokalipsie przy Bożym tronie
Może się pomyliłem, więc proszę poprawić

[Krzysztof]

W kwestii atrybucji Ewangelistów warto przeczytać artykuł zamieszczony ponad 10 lat temu na portalu http://biblia.wiara.pl
Co by zachować na forum przekopiowałem poniżej ten artykuł:


Symbole Ewangelistów
dodane 17.12.2005 23:16
opracowane na podstawie odpowiedzi udzielonych przez uczestników Konkursu Biblijnego

Symbole Ewangelistów: wół, lew, orzeł, człowiek, mają swoje źródło w czterech istot żyjących, o których mowa w wizji Ezechiela (1,1—14) i w apokaliptycznym widzeniu św. Jana (Ap 4,6—8). Jednakże początków i analogii do tych symboli należy szukać tysiące lat przed Chrystusem, w obrazie świata starożytnych Babilończyków. Wyobrażali oni sobie niebieską drogę, po której wędrują planety, jako ląd stały, podobny do grobli otaczającej ocean niebieski i zamieszkany przez wielkich bogów, w tę drogę wmontowany jest „zodiak”, którego najważniejszymi punktami są cztery strony świata, „mianowicie konstelacja Byka, Lwa, Orła i Człowieka (Wodnika);[Asyryjscy bogowie astralni czterech stron świata to Marduk (skrzydlaty byk), Tergal (skrzydlaty lew), Nimurta (orzeł)]. Orła wybrano w miejsce Skorpiona, który ma znaczenie negatywne. Te konstelacje gwiazd uważa się za potężne istoty boskie, strzegące czterech głównych stron świata i zarazem odpowiadające położeniu słońca w danym okresie i czterem porom roku; Byk odpowiada wiośnie. Lew — latu. Orzeł — jesieni, Człowiek zimie.
Te cztery istoty żyjące łączą w sobie symbole najwyższych sił natury i życia. Każde z trzech zwierząt ucieleśnia szczególny typ siły fizycznej: w lwie jest ona potężna, ognista i nieujarzmiona, w wole — odporna i wytrwała w orle wyraża się zwłaszcza w ostrości wzroku, a także W wysokości i szybkości lotu. Człowiek zaś, jako istota obdarzona cieszy się siłami wyższej inteligencji i mocnej, rozważnej woli.

Cztery tajemnicze znaki wzbogaciły swe starotestamentowe znaczenie o nowy aspekt; Stały się symbolami Chrystusa, a zarazem czterech Ewangelii oraz ich autorów. Już w II w. św. Ireneusz łączy obydwie symboliczne interpretacje istot żyjących oraz wizję Ezechiela z widzeniem św. Jana. Przypisywanie tych czterech symboli czterem Ewangelistom i uzasadnienie tego związku różnie przedstawia się w pismach Ojców Kościoła. Najczęściej powtarza się w nich wół, w którym upatruje się atrybut św. Łukasza oraz symbol ofiary i kapłaństwa. O chrystologicznym wymiarze symboliki obydwu wizji pisze św. Ireneusz następująco:

„Jakie więc było dzieło zbawienia Syna Bożego, taka sama była forma (symboliczna) zwierząt; jaka forma zwierząt, taki i charakter Ewangelii, czterokształtne zaś zwierzęta – czterokształtna i Ewangelia, i czterokształtne dzieło Chrystusa (…) Zwierzę pierwsze — powiada — podobne do lwa, charakteryzujące jego skuteczną suwerenność i królewskość. Drugie zaś podobne do cielca, co wskazuje na godność ofiarnika i kapłana. Trzecie zwierzę, mające oblicze jakby człowieka, co Jasno opisuje Jego przyjście jako człowieka. A czwarte podobne do orla latającego, co oznacza spływającą na Kościół łaskę Ducha.” [Adversus haereses III 11, 8]

Pewien wiersz w ewangeliarzu pochodzącym z XIV w. ujmuje to zwięźle tak:

„Te cztery zwierzęta są symbolami Chrystusa: Jest człowiekiem, bo się urodził, wołem, bo umarł złożony w ofierze; lwem, bo powstał, a orłem, bo wzniósł się do nieba. Dostatecznie tak opiszesz to, co zwierzęta te wyobrażają”

Natomiast w Lidii odkryto blok marmuru z następującym tekstem, odnoszącym do Chrystusa:

„Jak człowiek cierpiał, jak lew zwyciężył,
jak orzeł wzleciał, jak wół został zabity na ofiarę.”


Podczas liturgicznego przygotowania katechumenów do przyjęcia chrztu, między innymi pouczano ich o symbolach Ewangelistów, tłumacząc je w sposób następujący:

Mateuszowi przypisywano symbol człowieka, „ponieważ rozpoczyna on swoją Ewangelię od obszernego opisu narodzenia naszego Zbawiciela i dokładnej Jego genealogii: »Rodowód Jezusa Chrystusa« (…)”

„Symbolem Ewangelisty Marka jest lew, gdyż zaczyna on swoją relację od opisu pobytu św. Jana Chrzciciela na pustyni. Powiada mianowicie: »Głos wołającego na pustyni: Przygotujcie drogę Panu« (…)”

„Symbolem św. Łukasza jest wół, gdyż podobnie jak wół, tak i nasz Zbawiciel Jezus Chrystus został zabity na ofiarę. Autor rozpoczyna swoją Ewangelię opowiadaniem o Janie Chrzcicielu, podarowanym rodzicom, Zachariaszowi i Elżbiecie, jeszcze w późnej starości. Bardzo słusznie przypisywano św. Łukaszowi, symbol wołu; oba rogi bowiem oznaczają Stary i Nowy Testament, a kopyta cztery Ewangelie (…).”

„Jan podobny jest do orła, który wysoko wznosi się w górę. Powiada on bowiem: »Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga i Bogiem było Słowo. Ono było na początku u Boga«. O Jezusie zaś mówi Dawid: »Odnawia się młodość twój, a jak orła« (Ps 103,5). To znaczy: siła młodzieńcza naszego Pana Jezusa Chrystusa, który powstał z martwych i wstąpił do nieba (…)”

Ten przydział symboli poszczególnym Ewangelistom zachował się w postaci nie zmienionej od czasów Grzegorza Wielkiego.


Czasami można spotkać się z innymi, mniej popularnymi tłumaczeniami:

Najczęściej Markowi, którego Ewangelia jest najprostsza i najbardziej ludzka przydzielono ostatecznie człowieka,

Mateuszowi - lwa, gdyż widział on Jezusa jako Mesjasza, jako Lwa z pokolenia Dawida.

Odpowiednio cielec ma reprezentować Łukasza, gdyż wół jest zwierzęciem roboczym i ofiarnym, a tak właśnie przedstawia Łukasz Jezusa, jako wielkiego sługę ludzi i jako ofiarę za całą ludzkość.

Natomiast orzeł wyobrażać ma Jana, ponieważ ze wszystkich stworzeń tylko orzeł potrafi patrzeć prosto w słońce, bez oślepienia się, a właśnie ze wszystkich pisarzy Nowego Testamentu Ewangelista Jan ma najbardziej przenikliwe spojrzenie, rozróżniające odwieczne tajemnice, odwieczne prawdy, przenikające umysł Boży. Dlatego prawdą jest, że dla wielu ludzi Ewangelia Jana jest księgą, przez którą czują się bliżej Boga i Jezusa Chrystusa, aniżeli przez jakąkolwiek inną księgę na świecie.

oraz:

Św. Marek - lew - symbolizuje on symbolizuje Chrystusa zmartwychwstałego, zwycięzcę zła i śmierci. "I mówi do mnie jeden ze Starców: Przestań płakać: Oto zwyciężył Lew z pokolenia Judy, Odrośl Dawida, tak że otworzy księgę i siedem jej pieczęci". (Ap 5, 5)

Łukasz - wół - ponieważ rozpoczyna swoją Ewangelię od opisu ofiary składanej przez Zachariasza w świątyni. Zdaniem niektórych symbol wołu odnosić należy nie do Łukasza, lecz do Jana, syna Zachariasza, choć Zachariasz i jego żona byli już bardzo podeszli w latach (byk - symbol płodności)


Przyjęty dzisiaj, chociaż nie wyłącznie, układ graficzny przedstawić by można następująco:

w układzie linearnym:

wół, lew, orzeł, człowiek



w układzie w formie kwadratu:



człowiek orzeł
lew wół



w układzie w formie krzyża:




orzeł
wół lew
człowiek

[hamfast]

Mam pytanie o ikone, ktora chce geraz namalowac - chrzest Pański. Na dole, obok Jana Chrzciciela, widać krzak/drzewo o który oparty jest topór. Co miałoby to oznaczać ?
Znalazłem kilka opisów tej ikony omawiający h symbole, ale o tym toporze nikt nie wspomniał.

[Krzysztof]

Mt 3,1-12 werset 10